www.liturgia.krakow.pl
Geneza Diakonii Liturgicznej w Archidiecezji Krakowskiej
W Archidiecezji Krakowskiej Diecezjalna Diakonia Liturgiczna swoją działalność zapoczątkowała w 2001 roku. Powodem jej powstania było pragnienie wyrażone przez animatorów liturgicznych, by po skończonej Szkole Animatora Liturgicznego i przyjęciu błogosławieństwa do posługi, móc dalej się formować i systematycznie spotykać w gronie osób szczególnie zafascynowanych liturgią. Początkowo moderatorem Diecezjalnej Diakonii Liturgicznej (DDL) był pierwszy i długoletni moderator diecezjalny Służby Liturgicznej i Ruchu Światło-Życie ks. Prałat Franciszek Chowaniec. Następnie opiekę nad Diakonią przejął kolejny moderator diecezjalny – ks. Jerzy Serwin. Wreszcie od roku formacyjnego 2002/2003 moderatorem DDL jest ks. Stanisław Mieszczak SCJ – liturgista i wykładowca liturgiki (wespół z członkami Diakonii wypracował formę comiesięcznych spotkań). Diecezjalna Diakonia Liturgiczna zgodnie z charyzmatem Ruchu, jak również ze specyfiką swojej działalności, podejmuje często posługę podczas celebracji liturgicznych, zarówno tych organizowanych przez Ruch Światło-Życie, jak i tych, na które zostaje do takich posług zaproszona.
Inspiracje teologiczne
Liturgia jest dziełem samego Chrystusa, Głowy i Ciała. Nasz Arcykapłan celebruje ją nieustannie w liturgii niebieskiej wraz ze Świętą Bożą Rodzicielką, Apostołami, wszystkimi świętymi i wieloma ludźmi, którzy już weszli do Królestwa. W celebracji liturgicznej całe zgromadzenie jest „liturgiem”: każdy według pełnionej funkcji.
Kapłaństwo chrzcielne jest kapłaństwem całego Ciała Chrystusa. Niektórzy wierni otrzymali jednak sakrament święceń, by reprezentować Chrystusa jako Głowę Ciała. Katechizm Kościoła Katolickiego (nr 1187-1188)
Takie rozumienie liturgii i sposobu jej celebracji rozwija się w Kościele szczególnie od czasu Soboru Watykańskiego II. Ruch Światło-Życie czynnie uczestniczy w przybliżaniu ludowi Bożemu takiego właśnie widzenia misterium liturgii. Jest to jedno z istotnych zadań Ruchu. Chcemy mu się bliżej przyjrzeć, a także rozważyć stopień naszego zaangażowania w to dzieło.
Czym jest diakonia liturgii i jakie są jej cele? W szerszym znaczeniu diakonia liturgiczna to każda troska o liturgię, o jej poprawne rozumienie i piękne celebrowanie, o kontynuowanie odnowy liturgicznej w duchu Soboru Watykańskiego II. Taką diakonię podejmują wszyscy członkowie Ruchu, gdyż każdy ma swój wkład w celebrację liturgiczną, a swoją postawą oddziałuje na innych. Potrzebne jest jednak grono, które ten aspekt życia i posługiwania całego Ruchu ożywia i inspiruje, które czuwa nad liturgiczną formacją członków Ruchu. Zadanie to spełnia Diakonia Liturgiczna w sensie ściślejszym. W niniejszej refleksji chodzi o obydwa aspekty diakonii liturgii. Popatrzmy najpierw na zadania, które Założyciel Ruchu odnosi do wszystkich jego członków.
Inspiracje posług liturgicznych. Formacja liturgiczna w Ruchu
Wiele jest wypowiedzi Sługi Bożego ks. Franciszka Blachnickiego, w których mówi on o zadaniach, jakie w dziele odnowy liturgii pełni cały Ruch Światło-Życie.
Nie jest to przypadek, że początki naszego Ruchu wiążą się z szukaniem metod formacji służby liturgicznej. Pierwsze oazy były dla ministrantów, później były oazy młodzieżowe dla lektorów czy dla żeńskich zespołów służby liturgicznej. Wielu z nas pamięta te czasy, kiedy rodziła się „Konstytucja o liturgii”, a później wydawane na jej podstawie dokumenty, jak bardzo nasz Ruch starał się być na bieżąco. Jak Ruch wchłaniał wszystkie odcinki dokonywanej reformy liturgii, z jaką radością przyjmowaliśmy poszczególne dokumenty odnowy. To jest charyzmat, to jest dar zrozumienia istoty liturgii, a równocześnie duch posłuszeństwa. (Referat Liturgia w świetle tajemnicy Chrystusa Sługi)
Omawiając poszczególne diakonie w referacie Charyzmat Światło-Życie w służbie Kościoła lokalnego pisze o diakonii liturgicznej: Według soborowej wizji odnowy Kościoła musi się ona koncentrować w liturgii eucharystycznej, która jest źródłem i szczytem życia Kościoła. Cała nasza formacja służby liturgicznej, cały nasz apostolat liturgiczny zmierza do tego, żeby odnowić liturgię według Soboru Watykańskiego II.
Ten szeroko rozumiany apostolat liturgiczny podejmuje cały Ruch, a nie tylko jakaś jego cząstka. Kolejne pokolenia oazowiczów otrzymując w przeżywanych rekolekcjach i spotkaniach coraz pełniejszą formację liturgiczną, promieniują na swoje środowiska soborowym rozumieniem liturgii i wskazanym przez odnowione księgi liturgiczne sposobem jej celebrowania. Wkład Ruchu Światło-Życie w dzieło odnowy liturgii w polskich parafiach jest duży. Możemy go dostrzec w ogólnym rozumieniu liturgii, w ubogaceniu śpiewu w czasie liturgicznych celebracji, w sposobie przygotowania liturgii, w zaangażowaniu świeckich w posługi liturgiczne, w formacji liturgicznych zespołów (ministranci i schole, mężczyźni i kobiety). Za dar tej posługi dziękujemy Bogu. Równocześnie odczytujemy wezwanie do kontynuowania tego wkładu również dzisiaj w zmieniającej się rzeczywistości życia, wraz z innymi wspólnotami, które to zadanie dziś podejmują. W słowach Założyciela Ruchu odczytaliśmy wyraźne wezwanie, aby każdy turnus rekolekcji oazowych oraz każda oazowa wspólnota parafialna troszczyły się o dojrzałą mistagogię liturgiczną. Wiele elementów rekolekcyjnego programu służy kształtowaniu tej świadomości i tych postaw. Wyróżnić trzeba przede wszystkim dwa zadania:
- ukazanie Eucharystii jako centrum wszystkich wydarzeń dnia,
- prowadzenie odpowiedniej dla danego stopnia szkoły liturgicznej.
Eucharystia źródłem i szczytem życia
Program rekolekcji oazowych jest bogaty. Również w ciągu rocznej pracy w parafii członkowie Ruchu Światło-Życie mają wiele zajęć. Dlatego z powodu pośpiechu, a także z innych przyczyn zdarza się, że Eucharystia nie jest dobrze przygotowana i w przeżyciu uczestników nie pozostawia głębokiego przekonania, że odprawienie Mszy Świętej, jako czynność Chrystusa i zorganizowanego hierarchicznie ludu Bożego stanowi ośrodek całego życia chrześcijańskiego tak Kościoła powszechnego, jak i lokalnego oraz poszczególnych wiernych (por. OWMR 1).
Ukazanie takiego miejsca Eucharystii w życiu wspólnoty i każdego poszczególnego wiernego należy do najważniejszych elementów formacji liturgicznej. Dlatego liturgia musi być przygotowana zarówno od strony duchowej, jak też od strony zewnętrznej celebracji. Trzeba przygotować serce człowieka, a także śpiewy, czytania, modlitwy, procesje i wszystkie inne elementy celebracji będące konkretnymi posługami. Należy tak ukształtować program dnia turnusów rekolekcyjnych oraz program spotkań parafialnych grup oazowych, aby nie było niebezpieczeństwa, że centralne miejsce Eucharystii zajmie inne zajęcie czy inny temat. Ks. Franciszek Blachnicki uczył:
Eucharystia – sakrament jedności. Starajmy się w ten sposób przeżywać Eucharystię i starajmy się czynić, co jest w naszej mocy, to co od nas zależy, żeby wszędzie Eucharystia przybrała taką formę, taką postać. To jest wielkie zadanie, które staje przed nami i które nam zakreślił II Sobór Watykański. Nie możemy dziś spełnić lepszego czynu apostolskiego jak czyn polegający na najlepszym, najpełniejszym ukształtowaniu Eucharystii jako sakramentu jedności. Bo celem wszelkiego apostolstwa jest budowanie Kościoła, a Kościół buduje się przede wszystkim tutaj, w znaku skutecznym eucharystycznego zgromadzenia. To jest nasza misja, nasze zadanie. Nie wszędzie się nam to uda. Będą trudności wynikające z ludzkiej słabości, niezrozumienia, ciasnoty, ale wytrwale musimy podejmować to dzieło, żeby wszystkim objawić tę wspaniałą tajemnicę jedności – Eucharystię. (Eucharystia – sakrament jedności w: Liturgia a wspólnota, Lublin 1996, s. 45)
Nie sposób przecenić wysiłków zmierzających do tego, aby wszystkie punkty rekolekcyjnego programu miały odniesienie do Eucharystii i aby celebracja Eucharystii każdego dnia była prawdziwie centralnym wydarzeniem. W jej przygotowaniu szczególną rolę odgrywa dobrze przeżyty krąg liturgiczny.
Szkoła liturgiczna
Choć pogłębienie rozumienia liturgii dokonuje się wieloma drogami, to jednak najbardziej bezpośrednio w świat liturgii wprowadza uczestników rekolekcji, a także członków wspólnot parafialnych, konkretne spotkanie poświęcone tej tematyce. Chodzi o różne formy szkoły liturgicznej, przeżywanej zarówno w czasie rekolekcji, jak też w parafii. Dokonuje się tam formacja męskich i żeńskich zespołów służby liturgicznej i inne formy parafialnego apostolstwa liturgicznego. Należy więc dbać o dobre prowadzenie szkoły liturgicznej na każdym stopniu rekolekcji wakacyjnych, a jej elementy powinny istnieć także w rekolekcjach specjalistycznych wyższych stopni formacji oazowej. Istotne elementy tej szkoły można odnaleźć w słowach Założyciela Ruchu:
Należy widzieć liturgię w ścisłym powiązaniu z podstawową zasadą Ruchu: FWS–ZWH, światło-życie. Dlatego w naszym Ruchu pielęgnuje się mistagogię. Nie tresurę liturgiczną, nie ćwiczenie ceremonii liturgicznych: to też gdzieś ma swoje miejsce, ale wszystko to musi być mistagogią, czyli wprowadzaniem w misterium. Świat znaków liturgicznych, zwłaszcza sakramentalnych, to jest właśnie misterium zbawienia. W nie musi człowiek jako osoba wejść poprzez rozum i poprzez wolną akceptację, przez posłuszeństwo. Dlatego w pracy Ruchu – od Oazy Dzieci Bożych poczynając, przez wszystkie stopnie formacji służby liturgicznej, przez wszystkie stopnie oaz, stopnie formacji deuterokatechumenalnej – wszędzie jest mistagogia – wprowadzanie w rzeczywistość zbawczą uobecnioną w Kościele, w liturgii. Cały proces wychowawczy jest oparty o wiarę, ale także o prawa osoby ludzkiej, czyli musi to być proces rozumny, który dopiero umożliwi wolne zaangażowanie.(Referat Liturgia w świetle tajemnicy Chrystusa Sługi)
Formacja
Aby cały Ruch mógł nieustannie pogłębiać swoje rozumienie liturgii i rozwijać troskę o piękną jej celebrację, potrzebna jest posługa mniejszego grona osób wewnątrz Ruchu. Jest to Diakonia Liturgiczna w sensie ściślejszym. Tworzą ją animatorzy liturgiczni, podejmując w szerszym zakresie niż inni odpowiedzialność za przygotowanie liturgii. Jest to świadectwo dojrzewania w młodych ludziach troski o piękno liturgii i jej głębokie przeżywanie.
Wymagania, jakie postawił animatorom liturgicznym, a więc i członkom Diakonii, ks. Franciszek Blachnicki są wysokie. Opisał on w następujący sposób rolę animatora liturgicznego:
Służba animatora, wspólna chłopcom i dziewczętom, jest najwyższą i najtrudniejszą formą służby liturgicznej, wymagającą odpowiedniej dojrzałości i starannego przygotowania. Jej istota wyraża się w trosce o to, aby zgromadzenie liturgiczne zachowywało i pogłębiało charakter zgromadzenia żywego Kościoła. Negatywnie oznacza to przeciwdziałanie wszelkim przejawom bezmyślności i skostnienia w zgromadzeniu liturgicznym. Formalizm jest największym zagrożeniem liturgii, najczęściej pozbawia ją owocności i skuteczności. Rola animatora polega na podejmowaniu stałego wysiłku skoncentrowania liturgii wokół jednej, jasnej myśli przewodniej, wynikającej z tekstów liturgicznych i biblijnych, a jednocześnie odpowiadającej aktualnym problemom życiowym wspólnoty lokalnej. Tę myśl przewodnią potem wyraża się w tych elementach liturgii, które w myśl założeń odnowy liturgii i jasno sformułowanych przepisów liturgicznych powinny pozostawać żywe i być zmieniane według wymagań sytuacji i uznania przewodniczącego zgromadzenia. Elementy te to: dobór śpiewów, czasem i częściowo czytań, komentarz i tzw. monitiones, formy aktu pokutnego, częściowo wezwania modlitwy powszechnej (tzw. intencje lokalne). Tutaj animatorzy, jako zespół pomocniczy celebransa, przewodniczącego zgromadzenia, mają wielkie i odpowiedzialne zadania do wykonania – wnoszenie do zgromadzenia tchnienia życia jako kształtującej go mocy. Przedstawione powyżej funkcje mają jedną cechę wspólną, mianowicie posiadają wszystkie charakter służb wykonywanych w zgromadzeniu w tym celu, aby pomóc mu pełniej odnaleźć i zrealizować powołanie Kościoła – Oblubienicy, która modlitwą i gestem, wiarą i miłością odpowiada na głos Chrystusa – Oblubieńca.(Artykuł Funkcje dziewcząt w zgromadzeniu liturgicznym jako punkt wyjścia do pracy wychowawczej, Collectanea Theologica 43 [1973], z. 3, s. 61- 65)
Te wymagania domagają się odpowiedniej formacji. Bez niej nie pogłębi się ani sama duchowa zdolność służenia, ani konieczne umiejętności zewnętrzne.
Spotkania formacyjne Diakonii obejmują wspólną modlitwę – celebrację liturgiczną nieszporów, podsumowanie (tzw. zbieranie okruszków), a także, w zależności od bieżących potrzeb: bądź to krąg liturgiczny przygotowujący na przeżycie jakiejś uroczystości, bądź też pracę nad opracowaniem konspektów liturgicznych. Zawsze podczas spotkania znajduje się czas na rozwiązywanie nurtujących problemów i pytań z zakresu duchowości i celebracji nabożeństw liturgicznych oraz poprawności wykonywania posług. Spotkanie kończą zazwyczaj ogłoszenia i wspólna modlitwa.
Posługa
Szczególne odcinki posługiwania diakonii liturgicznej to oazy wakacyjne, spotkania diecezjalne i rejonowe oraz wspólnota parafialna.
W czasie oaz wakacyjnych:
- troszczy się o przygotowanie i piękne przeżycie każdej celebracji liturgicznej (przede wszystkim Eucharystii, a także Liturgii Godzin, stacji dnia wspólnoty, wigilii modlitewnej, celebracji na rozpoczęcie godziny jedności, nabożeństw właściwych dla danego stopnia);
- dba o potrzebne materiały: podręczniki, modlitewniki, śpiewniki;
- prowadzi szkołę liturgiczną odpowiednią dla danego stopnia.
W diecezji i rejonie:
-podczas dni wspólnoty troszczy się o modlitwę liturgiczną (jutrznia, nieszpory), pomaga w przygotowaniu Eucharystii, nabożeństw, adoracji, czuwa nad doborem śpiewów liturgicznych;
– organizuje kursy oazowe dla animatorów liturgicznych;
-współpracuje z zespołem wychowawczym na rekolekcjach KODA, KAMUZO, ORD, ORDW, ORAE itp.
W parafii:
– podejmuje konkretną posługę w liturgii, przede wszystkim w niedzielnej Eucharystii;
– współpracuje w formacji liturgicznej różnych grup parafialnych, szczególnie w prowadzeniu zespołów służby liturgicznej;
– pomaga w przygotowaniu Eucharystii, Triduum Paschalnego, odpustu parafialnego i innych celebracji liturgicznych w parafii;
-angażuje się w przygotowanie gablotki parafialnej oraz parafialnego czasopisma, szczególnie w odniesieniu do zagadnień liturgicznych.
Prezentację opracowano w oparciu o: Diakonia Liturgiczna, ks. S. Szczepaniec w: Diakonie w Ruchu Światło-Życie. Pomoce dla animatorów, z. 2, s. 79-90, Duszpasterstwo Służby Liturgicznej i Ruchu Światło-Życie Archidiecezji Krakowskiej, Kraków 1999.